Trasa turystyczna Warszawa – Ciechanowiec – Białowieża

Opis miejscowości na trasie

1) MARKI

Miejscowość w województwie mazowieckim (powiat wołomiński) leżąca nad rzeką Długą, założona jako wieś królewska pod koniec XVI w. (prawa miejskie nadane w 1956r).                                        

Marki to ponad 20-tysięczne miasto położone w odległości ok. 10 km od centrum Warszawy. Teren miasta charakteryzuje się znacznym stopniem zalesienia. Do cennych obiektów przyrodniczych należy torfowiskowy rezerwat przyrody „Horowe Bagno” posiadający walory krajobrazowe i estetyczne, liczne szlaki rowerowe i przyrodnicze. Godna zwrócenia uwagi jest zabudowa przemysłowa i mieszkalna miasta z końca XIX w.

2) RADZYMIN

Miasto Radzymin ma długą i bogatą historię (jedno z najstarszych miast na Mazowszu) która wywarła bardzo duży wpływ na jego rozwój i charakter przemian ustrojowych. Położony ok. 25 km na północny wschód od Warszawy Radzymin posiada bardzo ciekawą przeszłość. W XIII w. przez Radzymin, będący wtedy jeszcze osadą, biegł trakt łączący Mazowsze z Prusami, a od XVI w. następują lata rozkwitu miasta. W dniach 13-18 sierpnia 1920 r. w rejonie Radzymina miały miejsce decydujące walki bitwy warszawskiej. Do najciekawszych zabytków miasta należą – klasycystyczny kościół z lat 1779-1780 r., budynek dawnej szkoły elementarnej i przytułku dla ubogich z 1779 r. oraz pozostałości parku krajobrazowego z XVIII w. wraz z dworkiem.

3) GŁUCHY

Następnym przystankiem na trasie jest położona w odległości 43 km od Warszawy        i kilkunastu za Radzyminem nieduża wieś Głuchy. Znajduje się tam cenny modrzewiowy dworek z końca XVIII w. o bogatej historii. W 1821 r. urodził się tam Cyprian Kamil Norwid, a w 1958 r. ku czci wielkiego poety, teoretyka sztuki i artysty odsłonięto tablicę pamiątkową. Obecnie jedynym właścicielem dworku Norwidów jest znana aktorka Beata Tyszkiewicz.

4) WYSZKÓW

Leżący na południowym skraju Puszczy Białej usytuowany jest na wysokim prawym brzegu Bugu. Osada powstała prawdopodobnie w XII w. Prawa miejskie otrzymał Wyszków w 1502 r. Z zabytków warto wymienić przede wszystkim wyremontowany pałac Morzkowskich (dawniej Giedroyciów) zabudowany w stylu klasycznym na osiedlu Rybienko, kościół parafialny pod wezwaniem św. Idziego Opata oraz istniejące od 1979 r. Muzeum Miejskie.

5) BRAŃSZCZYK

W odległości 9 km za Wyszkowem znajduje się miejscowość Trzcianka, skąd z głównej trasy możemy skręcić w prawo do znanej wsi o nazwie Brańszczyk. Jest to miejscowość gminna, położona w pięknej dolinie Dolnego Bugu przy lokalnej drodze do wsi Poręba-Kocęby.

We wsi znajdziemy resztki flisackiej osady nad Bugiem. Ta majestatyczna rzeka żłobi w tym rejonie wspaniałe meandry, tworząc piękne uakola, piaszczyste wyspy i mierzeje. Zwiedzić możemy przede wszystkim klasycystyczny kościół znajdujący się w centrum wsi. Ołtarz główny o cechach barokowo-klasycznych pochodzi z połowy XIX w. W ołtarzu kopia słynnego obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej z 1839 r. Przy leśnej drodze prowadzącej do miejscowości Przyjmy uwagę skupiają pomniki przyrody, tzw. „Budzkie Dęby” liczące ok. 200 lat. Z tego miejsca kierujemy się do wsi Poręba.

6) PORĘBA

Wieś wzmiankowana w XV w. W czasie rewolucji 1905 r. miejscowi chłopi występowali masowo przeciwko używaniu języka rosyjskiego w szkołach i urzędach. W okresie II wojny światowej działała tu organizacja konspiracyjna „Wilki” i Oddziały Armii Krajowej „Poraj”.                   

Warto zwiedzić kościół parafialny z 1880 r. Unikalnym elementem wnętrza wiejskiego kościoła jest barokowy, intarsjowany tron biskupi z przełomu XVII – XVIII w. pochodzący ze Śląska. Obok kościoła znajduje się kaplica, wewnątrz której mieści się grobowiec płk Karola Frycze, bohatera Puszczy Białej. Przy drodze Poręba-Udrzyn drewniany krzyż upamiętnia bitwę oddziałów polskich z wojskami carskimi 12.11.1863 r.

7) BROK

Jedno z najstarszych miast na Mazowszu, wspaniale położone na wysokim brzegu Bugu. W 1203 r. osada wymieniana jest w źródłach jako kasztelański gród obronny z kościołem posiadającym 18 wsi. Od XII w. istniał w Broku gród targowy i komora celna, co przyczyniło się do rozwoju miasta. W latach 1617-1624 biskup płocki Henryk Firlej wybudował renesansowy pałac w stylu włoskiej willi, który został zniszczony w czasie wojny szwedzkiej, na początku XVIII w. odbudowany, a w XIX i XX w. dewastowany i rozbierany na cegły. Do dziś pozostały jego niewielkie fragmenty. W czasie walk napoleońskich, w powstaniach narodowych 1830 i 1836 brali udział chłopi i mieszczanie.

Zwrócić uwagę należy na jednowałowy, gotycki kościół p.w. św. Andrzeja, którego architektura ma wiele zapożyczeń z antycznego Rzymu.

8) MAŁKINIA

Pierwsze wzmianki o miejscowości zapisane zostały w dokumencie Konrada I Mazowieckiego z pierwszej połowy XIII w. W XVII w. Małkinia była jedną z największych wsi czynszowych Mazowsza. W 1862 r. wybudowano linię kolejową, która połączyła Małkinię z Warszawą i Białymstokiem. W 1903 r. powstaje parafia rzymsko-katolicka, która w ciągu kilku lat buduje świątynię. Jest to murowany, neogotycki kościół p.w. Najświętszego Serca Jezusowego.

9) TREBLINKA

Treblinka była jednym z największych obozów zagłady w okresie II wojny światowej. W połowie 1941 r. hitlerowcy założyli przy istniejącej żwirowni karny obóz pracy nazwany później Treblinka I, a w czerwcu 1942 r. rękami więźniów zbudowano obóz zagłady Treblinka II. Pod względem ilości ofiar był to drugi - po Birkenau – obóz zagłady Żydów.

6 sierpnia 1942 r. zamordowany został w tym obozie dr Janusz Korczak – pisarz, pedagog, i lekarz towarzyszący dobrowolnie wychowankom swego sierocińca wywiezionym do Treblinki z Getta Warszawskiego.

10) PROSTYŃ

Będąc w Treblince warto odwiedzić słynne sanktuarium w Prostyni, znajdujące się w odległości zaledwie 3 km od tej miejscowości.

Drewniany kościół w Prostyni istniał już od 1344 r. Jak podaje legenda, w 1510 r. mieszkanka Prostyni, Małgorzata Błażkowa miała widzenie św. Anny. Wyraziła ona życzenie, aby miejscowy dziedzic wybudował na wzgórzu kościół p.w. Trójcy Przenajświętszej.

11) ZARĘBY KOŚCIELNE

Lokacja wsi miała miejsce już w XV w. Mimo formalnego braku praw miejskich jej układ przestrzenny ma charakter miejski. W Zarębach Kościelnych znajduje się zespół klasztorny o.o. Reformatów ufundowany przez Szymona Zarembę.

Klasztor stanowi przykład skromnej, prowincjonalnej architektury późnobarokowej. Jego budowę rozpoczęto w październiku 1765 r. W 1994 r. powstawały tam zdjęcia do autobiograficznego filmu o błogosławionej siostrze Faustynie Kowalskiej.

12) ZUZELA

Zuzela należy do najstarszych wsi na pograniczu mazowiecko-podlaskim. W latach 1908-1913 zbudowana została murowana, neogotycka świątynia p.w. Przemienienia Pańskiego. Jej budowę obserwował syn miejscowego organisty, Stefan Wyszyński – późniejszy Prymas Polski. Urodził się On w Zuzeli 18 sierpnia 1901 r. Obok kościoła znajduje się pomnik Prymasa 1000-lecia wykonany w 1987 r. Po drugiej stronie, w budynku dawnej szkoły istnieje Muzeum Księdza Prymasa Stefana Wyszyńskiego.

13) NUR

Jest miejscowością pięknie położoną na wyniosłym brzegu rzeki Bug. Nur w przeszłości to jeden z ważniejszych grodów na Mazowszu. Badania archeologiczne potwierdzają jednakże fakt, iż okolice Nura zamieszkiwane były już tysiące lat p.n.e.

Uwagę zwraca duży, prostokątny rynek, którego charakter zbliżony jest do owalnicowego targowiska oraz kościół parafialny usytuowany przy trakcie komunikacyjnym. Zabudowa rynku to w większości domy drewniane z XIX w.

14) CIECHANOWIEC

Ciechanowiec, jedno z najstarszych miast w Polsce Wschodniej, położone nad rzeką Nurzec, na północnym krańcu Obszaru Chronionego Krajobrazu “Dolina Bugu i Nurca”. Jego liczne zabytki i pomniki przyrody, doskonałe warunki do wypoczynku i rekreacji oraz bogaty program wydarzeń kulturalnych stanowią o wielkiej wartości pod względem dziedzictwa kulturowego oraz o atrakcyjności turystycznej tego miejsca.

Od czasu uzyskania praw miejskich w roku 1429, był tu i zamek obronny z fosą, fort ziemny, był klasztor i świątynie wielu wyznań: katolickie, prawosławne, żydowskie i protestanckie, a wśród nich nawet ariańska. Na lewym brzegu płynącej przez Ciechanowiec rzeki Nurzec, znajduje się starsza część miasta ze średniowiecznym układem architektonicznym rynku, barokowym kościołem, zespołem klasztorno-szpitalnym, synagogą, cerkwią prawosławną i pomnikiem księdza Krzysztofa Kluka – najwybitniejszego polskiego przyrodnika doby Oświecenia. Na prawym znajduje się Muzeum Rolnictwa z główną siedzibą w pałacu Starzeńskich, skansen budownictwa wiejskiego z ponad czterdziestoma obiektami drewnianymi, unikalne zabytki techniki rolniczej, transportu wiejskiego i hodowli zwierząt. Istnieje tu Muzeum Weterynarii oraz Muzeum Leśne i Muzeum Pisanki.

Malowniczy charakter Ciechanowca sprawia, że każdy turysta znajdzie tu coś dla siebie. Miłośników spływów kajakowych zauroczą meandry i zakola rzeki, która jest także doskonałym łowiskiem dla wędkarzy. Natomiast bogate w runo i zwierzęta lasy są wspaniałym miejscem dla myśliwych i amatorów grzybobrania.

Ciechanowiec noszący dumne i zasłużone miano „Bramy na Podlasie” od ponad pięciuset lat trwa niezmiennie na zachodniej granicy tej niepowtarzalnej krainy. Zachowana w nienaruszonym stanie przyroda, zabytki, wielokulturowe tradycje i gościnność mieszkańców, z których słynie ten region Polski, sprawiają, że ten kto raz odwiedził Ciechanowiec i jego okolice, powraca tu wielokrotnie.

15) RUDKA

Położona nad niewielkim potokiem, wśród pól i lasów wieś Rudka liczy 1400 mieszkańców. Jest siedzibą władz gminy o tej samej nazwie. Warto tu zwiedzić przede wszystkim dawny pałac Ossolińskich, obecnie Zespół Szkół Rolniczych położony w Parku Krajobrazowym z XVII w. W pobliżu Rudki znajdują się kurhany, czyli stożkowe nasypy kryjące groby oraz cmentarzysko wczesnośredniowieczne.

16) BRAŃSK

Badania archeologiczne wskazują, że początki stałego osadnictwa sięgają 2.500 lat p.n.e. Początkiem miasta było zapewne zbudowane w XI w. grodzisko zwane dzisiaj „Zamczyskiem”. Obecnie Brańsk to miasto (i gmina) położone nad rzeką Nurzec, przy trasie Warszawa-Białowieża. Godnym szczegółowego poznania jest układ urbanistyczny centrum miasta (ukształtowany w XV w.), murowany kościół katolicki w stylu klasycystycznym, drewniana cerkiew prawosławna z XIX w. oraz znajdujące się w okolicy – kościół p.w. św. Doroty w Domanowie i park dworski z połowy XVIII w. w Kalnicy.

Z Brańska drogą na wschód jedziemy do Bielska Podlaskiego (26 km).     

17) BIELSK PODLASKI

Bielsk Podlaski rozwinął się w dolinie rzeki Białej we wczesnym średniowieczu. Założony prawdopodobnie w XI w. przez księcia kijowskiego Jarosława II. W XVI w. miasto przeżywało wielki rozwój handlu i rzemiosła, zwłaszcza garbarstwa. Dzisiaj Bielsk Podlaski zamieszkują Polacy i Białorusini (ok. 20,7%), uprawiany jest drobny przemysł. Wartym zwiedzenia jest późnobarokowy ratusz miejski, klasztor karmelitów trzewiczkowych, barokowy kościół Najświętszej Maryi Panny z Góry z Karmel oraz klasycystyczny kościół Narodzenia NMP i św. Mikołaja. W centrum miasta przetrwały najstarsze domy zabytkowe.

18) HAJNÓWKA

Osada Hajnowszczyzna istniała już – jak twierdzi część historyków – w I połowie XVIw., czyli w okresie pierwszego zagospodarowania Puszczy Białowieskiej. 

Miasto położone jest na Wysoczyźnie Bielskiej, na zachodnim krańcu Puszczy Białowieskiej. Jest ośrodkiem turystycznym i kulturalnym mieszkańców gminy. Hajnówka jest miastem pełnym zieleni o bogatej tradycji kulturalnej. Najpiękniejszymi obiektami do zwiedzania jest prawosławny Sobór p.w. św Trójcy, zbudowany w latach 1974-1982. Natomiast w kościele p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego możemy posłuchać brzmienia wysokiej klasy zabytkowych organów na odbywających się od maja do września Koncertach Muzyki Kameralnej i Organowej.

19) BIAŁOWIEŻA

Białowieża jest znaną miejscowością turystyczną położoną w centrum Puszczy Białowieskiej, w dolinie rzeki Narewki. Pierwsza osada o nazwie Białowieża znajdowała się ponad 5 km dalej w kierunku na północny zachód od dzisiejszego centrum. Nazwa miejscowości wywodzi się prawdopodobnie od białej wieży zamku myśliwskiego, który początkowo był własnością Wielkiego Księcia Litewskiego.

Dzisiejsza Białowieża jest siedzibą gminy Białowieża oraz Białowieskiego Parku Narodowego, obejmującego polską część Puszczy Białowieskiej. W 1979 r. Białowieski Park Narodowy jako jedyny obiekt przyrodniczy z Polski został wpisany na listę światowego dziedzictwa. Lasy Puszczy Białowieskiej obejmują niemal wszystkie typy zespołów jakie występują na niżu i odznaczają się wielkim bogactwem gatunków roślin i zwierząt.                   

W Białowieży i Białowieskim Parku Narodowym warto zwiedzić następujące zabytki i rezerwaty – układ urbanistyczny osady z XVII-XIX w. z fragmentami starej zabudowy drewnianej, pałacowy park krajobrazowy w stylu angielskiego naturalizmu, Muzeum Przyrodniczo-Leśne (przed muzeum wspaniała grupa dębów-pomników przyrody, liczących ponad 250 lat), dworek z 1845 r. i cerkiew prawosławną.

 

Opracowano na podstawie:

- Franciszek Midura Mazowiecko-Podlaski szlak turystyczny Warszawa-Białowieża - Warszawa, 1995 r., Mały Przewodnik Turystyczny - Warszawa, 1993 r.

- Miejskie portale internetowe oraz serwisy informacyjne